Wrotycz pospolity (łac. Tanacetum vulgare) to wieloletnie zioło z rodziny Asteraceae lub Compositae, typowego gatunku z rodzaju Tansy. Ludzie nazywają wrotyczu dzikiego jarzębina, zaklęciem miłosnym i dziewięciostronnym. Na wolności ta roślina stepowo-leśna występuje na drogach, polach, krzewach, na skrajach lasów, na suchych łąkach, w lasach brzozowych w całej Europie, a także w Mongolii, Kirgistanie, Kazachstanie, Turcji, Korei i Japonii.
Starożytni ludy (Persowie, Egipcjanie i Grecy) używali wrotyczu do balsamowania zwłok i otrzymywali zielony barwnik z jego korzeni. Wrotycz pospolity to pokarm dla owiec, marali, jeleni, świstaków i wiewiórek, jednak w dużych ilościach może powodować zatrucia u zwierząt. W niektórych krajach rozwiniętych wrotycz pospolity jest uprawiany jako roślina olejku eterycznego, wykorzystywana w przemyśle chemicznym, farmaceutycznym i spożywczym.
Sadzenie i pielęgnacja wrotyczu
- Kwitnienie: lipiec-wrzesień.
- Lądowanie: w środku jesieni, ale także pod koniec kwietnia i na początku maja.
- Oświetlenie: jasne światło, półcień, a nawet cień.
- Gleba: dowolna.
- Podlewanie: w razie potrzeby. W sezonie o normalnych opadach nie można podlewać.
- Nawóz pogłówny: wczesną wiosną i po kwitnieniu - azotanem amonu i superfosfatem w dawce odpowiednio 10-15 gi 20 g na 1 m² poletka.
- Rozmnażanie: przez nasiona i dzielenie buszu.
- Szkodniki i choroby: praktycznie nie dotknięte.
- Właściwości: jest popularną rośliną leczniczą.
Ziele wrotyczu - opis
Wrotycz pospolity osiąga od 50 do 150 cm wysokości, ma długie, zdrewniałe, rozgałęzione i pełzające kłącze, w górnej części liczne proste, fasetowane i rozgałęzione łodygi, nagie lub lekko owłosione. Liście naprzemienne, podwójnie pierzasto wycięte, podłużne, jajowate, składają się z 5-12 par spiczastych, o całych krawędziach lub ząbkowanych na krawędziach liści podłużnych, lancetowatych. Na górnej stronie liście są ciemnozielone, na dole - w gruczołach i kropkach. Małe, biseksualne, rurkowate, żółte kwiaty wrotyczu pospolitego tworzą koszyczki, które z kolei zbierane są w płaskie, gęste talerze wierzchołkowe. Wrotycz pospolity kwitnie od lipca do września. Owocem rośliny jest wydłużony pentaedryczny niełupek.
Rosnący wrotycz pospolity
Sadzenie wrotyczu
Wrotycz pospolity nie wymaga ani składu gleby, ani ilości wilgoci w niej, ani oświetlenia. Nasiona wrotyczu wysiewane są na zewnątrz pod koniec kwietnia lub na początku maja, chociaż wielu ogrodników woli to robić w połowie jesieni. Siew odbywa się zgodnie ze schematem 20x40 cm, głębokość siewu wynosi 2-3 cm.
Wrotycz pospolity rozmnaża się również wegetatywnie: w maju lub sierpniu wykopuje się, dzieli i sadzi dwu- lub trzyletnie rośliny.
Pielęgnacja wrotyczu
Wrotycz pospolity praktycznie nie wymaga konserwacji. Podlewaj ją od czasu do czasu, poluzuj glebę wokół niej, usuwaj chwasty w przejściach. Wczesną wiosną i po kwitnieniu wrotycz pospolity jest karmiony azotanem amonu i superfosfatem w ilości odpowiednio 10-15 gi 20 g na 1 m². Wrotycz pospolity z nasion zakwitnie dopiero w drugim roku.
Roślina jest bardzo odporna na szkodniki i choroby, a jeśli nagle zauważysz jakiekolwiek zmiany na jej liściach, po prostu je odetnij.
Zbieranie wrotyczu
Surowce lecznicze to głównie koszyczki kwiatowe, które zbierane są na początku kwitnienia, od lipca do września. Są odcinane, układane cienką warstwą i suszone pod baldachimem. Wrotycz pospolity można suszyć w pęczkach, zawieszając go pod sufitem w dobrze wentylowanym pomieszczeniu. Suszone kosze są oczyszczane z resztek łodyg i przechowywane w papierowym, szklanym lub drewnianym pojemniku nie dłużej niż dwa lata.
Pamiętaj, że brązowe kwiatostany nie mogą być używane do celów leczniczych!
W medycynie ludowej czasami stosuje się również liście i łodygi wrotyczu.
Rodzaje i odmiany wrotyczu
Jakie inne rodzaje wrotyczu są znane w ogrodnictwie?
Wrotycz pospolity (Tanacetum argenteum)
- ozdobna, liściasta roślina ogrodowa o wzniesionych, pierzastych liściach. Czasami gatunek ten należy do rodzaju Yarrow.
Wrotycz balsamiczny (Tanacetum balsamita)
Lub kanuper, czyli kalufer - korzenno-aromatyczne i spożywcze rośliny, uprawiane prawie w całej Eurazji. Czasami kalufer należy do rodzaju Chrysanthemum.
Wrotycz pospolity (Tanacetum corymbosum)
Lub rumianek kaukaski - dobrze znany bezpretensjonalny rodzaj wrotyczu, na zewnątrz bardzo podobny do rozczochranego rumianku.
Gęsty wrotycz pospolity (Tanacetum densum)
Bardzo dekoracyjna, ale bezpretensjonalna, niewymiarowa roślina o srebrzystych, pierzastych liściach i luźnych żółtych kwiatostanach. Ten gatunek ma wiele odmian i odmian.
Wrotycz pospolity (Tanacetum parthenium)
Lub panna feverfew - znany gatunek ozdobny, wieloletnia roślina zielna o pachnących białych kwiatostanach corymbose.
Wrotycz pospolity Kharajana (Tanacetum haradjanii)
Bardzo dekoracyjna roślina pochodząca z Syrii, tworząca gęste, nisko gęste krzewy o szaro-srebrzystych liściach i żółtych, krótkich płatkach stokrotek.
Wrotycz pospolity (Tanacetum macrophyllum)
Rozpowszechnione gatunki z Turcji i Europy Południowo-Wschodniej. Ma białawe, gęste kwiatostany corymbose, które przypominają kwiaty krwawnika, ale liście wrotyczu pospolitego są większe, podobnie jak cała roślina.
Kichający wrotycz pospolity (Tanacetum ptarmiciflorum)
Popularna roślina ogrodowa pochodząca z Wysp Kanaryjskich, należąca do rodzaju Chrysanthemum. Jest to wieloletni krzew o aksamitnych liściach i łodygach z delikatnego pokwitania i białawych kwiatach o drażniącym zapachu. Gatunek ten ma wiele odmian, różniących się wielkością i kolorem liści.
Właściwości wrotyczu - szkoda i korzyść
Przydatne właściwości wrotyczu
Lecznicze właściwości wrotyczu są znane od niepamiętnych czasów. Znajduje zastosowanie w medycynie ludowej, kosmetologii, a nawet w kuchni. Tansy jest również poszukiwany w przemyśle chemicznym i farmaceutycznym.
W momencie rozkwitania kwiatów koszyczki wrotyczu pospolitego zawierają alkaloidy, polisacharydy, proteiny, glikozydy, kwasy organiczne, gorzki i taniny, witaminy, kwas galusowy i tanoctowy. Olejek eteryczny z wrotyczu, chociaż zawiera substancję trującą, ma jednak działanie przeciwdrobnoustrojowe.
Wrotycz pospolity stosowany jest przy zatruciach organizmu i procesach zapalnych w nerkach, wątrobie i żołądku. Kwiaty wrotyczu są zawarte w składzie preparatów leczniczych żółciopędnych, żołądkowych i nerkowych. Oficjalna medycyna wykorzystuje tę roślinę do leczenia chorób pęcherza, bólów stawów i niskiej kwasowości soku żołądkowego.
Tansy podnosi ciśnienie krwi i pobudza apetyt. W medycynie ludowej stosowany jest przy zapaleniu okrężnicy, gruźlicy, hemoroidach, epilepsji, cukrzycy, malarii, biegunce, skurczach oraz przy infekcjach robakami.
Preparaty lecznicze na wrotycz pospolity to wywar, napar i proszek.
Rosół: 2 łyżki suszonych kwiatów zalać 500 ml wrzącej wody, gotować przez 10 minut, przykryć i nalegać na godzinę. Pij 1/3 lub ¼ szklanki trzy razy dziennie przed posiłkami.
Napar: 1 łyżeczkę wrotyczu zaparzyć szklanką wrzącej wody i ostudzić. Ten napar jest używany do okładów, otarć, stłuczeń, dny moczanowej, zwichnięć i do kąpieli.
Odwar do lewatyw dla robaków: 1 łyżkę zmiażdżonych nasion wrotyczu miesza się z dwoma pokruszonymi ząbkami czosnku, gotuje przez 10 minut w 2 szklankach mleka i używa na ciepło.
Tansy - przeciwwskazania
Preparaty wrotyczowe nie są zalecane dla kobiet w ciąży i dzieci. Przekroczenie dawki może prowadzić do zatrucia: występują wymioty, niestrawność i drgawki. Przy pierwszych oznakach zatrucia należy natychmiast przepłukać żołądek i wziąć adsorbent. Osoby z problemami z sercem, wysokim ciśnieniem krwi i nieregularnym rytmem serca powinny skonsultować się z lekarzem przed zażyciem leków wrotyczowych.
